Interview: Jan Martens wil het onbeminde bemind maken

Het is misschien wel de laatste keer dat hij zo ‘gewelddadig’ met zijn lichaam is omgegaan. Het is dan ook fysiek uitdagend: choreografieën op virtuoze klavecimbelcomposities uitgevoerd door klaveciniste Elisabeth Chojnacka. Jan Martens zag het als een mooie uitdaging en bovendien een kans om Chojnacka in de solo ELISABETH GETS HER WAY de spotlights te geven die ze verdient. ‘Ik wil het onbekende en onbeminde bekend en bemind maken.’

De klok slaat 9.00 uur in Rotterdam, maar in Taipei is het 16.00 uur in de middag. Jan Martens verschijnt in een tanktop op Zoom voor een gesprek over ELISABETH GETS HER WAY. De Vlaamse choreograaf en danser is in de hoofdstad van Taiwan voor drie opvoeringen van any attempt will end in crushed bodies and shattered bones, een grootse productie met dansers van 15 tot 72 jaar. Heel wat anders dan zijn solo ELISABETH GETS HER WAY, waarin hij zelf danst. Op zaterdag 18 november staat hij in Korzo en brengt hij een ode aan de relatief onbekende Poolse klaveciniste Elisabeth Chojnacka, die bekend werd om haar dynamische spel en live-performances.

Ha Jan! Hoe kwam je bij klavecimbelmuziek terecht? Niet het meest gangbare instrument.

‘Dat is heel toevallig gekomen. Ik wilde voor any attempt met protestmuziek werken, maar dan niet met al te evidente namen als Nina Simone of Bob Dylan. Uiteindelijk heb ik voor any attempt een compositie voor strijkers en klavecimbels gebruikt van Henryck Górecki, een Poolse componist die zich ten tijde van protesten tegen de communistische regering in Polen liet inspireren door het Amerikaanse minimalisme.’

‘Pas tijdens de creatie van dat werk zag ik een video-opname van de première van het stuk in 1980. De vrouw achter de klavecimbel blies me omver met haar venijnige en precieze spel en sterke uitstraling. Ook las ik in de partituur dat het speciaal voor haar geschreven is. Dat zette me aan om meer over haar te weten te komen. Beetje bij beetje kwam een schat aan muziek en informatie naar boven, zoveel dat ik besloot om een productie te maken over haar en haar leven.’

Ik hoor dansers en choreografen vaak praten over onderzoek. Kun je me daar eens in meenemen? Je hoort veel, ziet veel, bekijkt veel, waarom sprong juist zij er uit?

‘Waar ik nog steeds heel dankbaar voor ben: voor ik haar leerde kennen, had ik niet echt een ingang tot moderne klassieke muziek. Dat was een muziekvorm die me nooit diep raakte, die niet tot me sprak. Maar door mijn onderzoek kwam ik terecht bij allerlei fragmenten, bijvoorbeeld waarin ze uitlegt hoe ze een extreem complexe compositie van Xenakis speelt. Dat maakte het echt inzichtelijk voor mij. Ze heeft me op een andere manier laten luisteren, en iets dat eerder ondoorgrondelijk was bevatbaar gemaakt. Ze heeft me de waarde en schoonheid van hedendaagse muziek laten inzien. Ik hoop dat ik door het toevoegen van dans haar muziek kan ontsluiten voor een nog groter publiek.’

‘Tijdens het onderzoek kwam ik zoveel interessante dingen tegen. Zo kon ik bijvoorbeeld terecht in de bibliotheek van het Centre Nationale de la Danse in Parijs. Zij hebben het volledige archief van choreografe Lucinda Childs in bezit. De vijf jaar die Chojnacka live speelde in de voorstellingen van Childs werden plots een pak inzichtelijker door de correspondentie tussen hen beiden, of video-opnames van stukken die ze samen creëerden die online niet meer terug te vinden zijn.’

Ik las in andere interviews dat je in Chojnacka een stuk radicaliteit herkent dat je zelf ook hebt. Vond je tijdens het onderzoek veel overeenkomsten tussen haar en jouw artistieke visie?

‘Jazeker, ik voelde meteen een soort verwantschap. Net als Chojnacka wil ik in mijn werk weinig concessies doen, maar wel de vraag stellen ‘hoe kan ik daar een publiek mee bereiken?’ Chojnacka dacht daar veel over na, in interviews vertelt ze over het belang van kleding en licht, en hoe dat het publiek in de juiste stemming kan brengen. Tijdens barokstukken droeg ze een jurk, als ze hedendaagse muziek speelde trok ze een broek en vest aan. Op en naast het podium ging ze in tijgerprint gekleed, droeg ze veel make-up en hoge hakken. Ze had echt een rockattitude. Het is fantastisch om oude videofragmenten van haar te zien, waar ze de meest radicale klavecimbelstukken live in prime time televisieshows speelde. Dat vind ik enorm inspirerend.’

‘Voor mij is dat vaak een frustratie bij dans. Soms lijkt het of dans ofwel te conceptueel is, alsof het enkel voor peers gemaakt wordt. Of een publiek wordt onderschat, en dan geeft dans maar weinig stof tot nadenken. Ik probeer steevast net als haar een goede balans tussen die twee te zoeken.’

In de vertaling van onderzoek naar voorstelling selecteerde Jan zeven totaal verschillende klavecimbeluitvoeringen van Chojnacka. Je ziet in ELISABETH GETS HER WAY dan ook zeven diverse choreografieën met andere belichting en andere kostuums. Tussen de stukken door maak je kennis met Chojnacka door middel van archiefbeelden en interviews.

Voor jou als danser is het een prachtige mogelijkheid om te laten zien wat je allemaal in huis hebt, met zeven totaal verschillende choreografieën.

‘Klopt. Het is een portret van Chojnacka, maar ook een zelfportret. Ik word 40 in 2024. Ik voel dat dit niet de laatste keer is dat ik dans, maar fysiek is het een zware solo. Ik ben opnieuw gewelddadig met mijn lichaam omgegaan. Over twee jaar kan ik deze voorstelling niet meer doen. Dus voor mij was het ook belangrijk om nog een uitdaging te zoeken, om nog ambitieuzer en virtuozer aan de slag te gaan in de wetenschap dat het misschien wel een van de laatste keren is.’

Je toont veel archiefbeeld in deze voorstelling. Waarom vind je het belangrijk dat mensen Chojnacka leren kennen?

‘Een rode draad in mijn werk is het in vraag stellen van ‘wat kennen we en wat kennen we niet’? Wat is de canon en waarom kennen we wat we kennen? Hoe komt het dat we Elisabeth Chojnacka niet kennen? Het is voor mij altijd een doel om ongehoorde stemmen te laten weerklinken.’

‘Ik hoop ook dat het publiek zich vragen stelt. Wat zijn de machtsstructuren waardoor we haar niet leren kennen? Hoe komt het dat we soms niet verder kijken naar wat ons wordt aangeboden? Dat is voor mij een belangrijke rode lijn in mijn werk, die ongehoorde stemmen. Ik haal er nu één naar boven om dat aan te tonen, maar wil in een volgende productie met nog meer onbekende stemmen aan de slag. Het onbekende en onbeminde bekend en bemind maken, dat is iets waardevols.’

Je ziet ELISABETH GETS HER WAY van Jan Martens op zaterdag 18 november in Korzo. Klik hier om kaarten te bestellen.